Ik zocht al een tijdje naar iets waar ik mezelf mee kon vermaken in de auto tijdens langere ritten. Aanvankelijk wilde ik mijn zeeën van tijd achter het stuur gebruiken voor het leren van Russische woorden, maar ik slaagde er niet in een app te vinden die me niet zodanig afleidde van de weg dat het onverantwoord was. Naar Russische hiphop luisteren helpt ook om mijn woordenschat uit te breiden, maar het aanbod daarvan is op Spotify beperkt. Bovendien wil ik voorkomen dat ik de eerstvolgende keer dat ik in Rusland ben alleen nog maar straattaal uitsla.

Opeens had ik het: luisterboeken! Een goede app was snel gevonden en een goed boek ook; ik begon met ‘De oorlog heeft geen vrouwengezicht’ van Svetlana Alexijevitsj. Maar liefst veertien uur luisterde ik naar gruwelverhalen van Russische vrouwen over stinkende lazaretten, krijsende mannen, rondslingerende ledematen en nijpende honger. Waarom ik dat soort boeken beluister? Geen idee. Waarschijnlijk ben ik net zo’n verdorven, op ellende belust mens als veel anderen. Maar daar gaat het nu even niet om.

Tijdens mijn studie geschiedenis leerde ik dat er een stroming in de geschiedschrijving is die het narrativisme wordt genoemd. Narrativisten zijn van mening dat historische gebeurtenissen op geen enkele manier waarheidsgetrouw te beschrijven zijn, omdat woorden nou eenmaal niet toereikend zijn. Simpel gesteld betekent dit dat geschiedschrijving niet meer is dan een leuk verhaaltje. Zo, heb ik toch even in een paar woorden mijn eigen vakgebied onderuit geschoffeld. Daar zijn woorden dan wel weer toereikend voor.

Het fijne van boeken is echter júíst dat ze onvolledig zijn. Omdat woorden immer tekort schieten, blijft er ruimte over voor fantasie, voor het creëren van een omgeving in je hoofd, voor het horen van stemmen en het inbeelden van gezichten. Terwijl ik de A12 afrijd, bevind ik mij mentaal meer op een slagveld in de Tweede Wereldoorlog of in een partizanenbos dan op welke plek ergens tussen Arnhem en Den Haag dan ook.

De beperkingen van taal zijn overigens niet het enige probleem bij de totstandkoming van verhalen. Een ander probleem is dat iedereen zijn eigen waarheid heeft. In het boek van Svetlana Alexijevitsj beschrijft de ene vrouw de Tweede Wereldoorlog als een vreselijke en traumatische ervaring, terwijl de ander het ziet als de gelukkigste periode van haar leven. Niet ieders waarheid kan in een verhaal verwerkt worden.

Toen ik acht jaar oud was, ging ik met mijn ouders en mijn grootouders naar een kerkdienst in Hillegom. Het was waarschijnlijk Pasen of Pinksteren. Een kalende en bebrilde pastoor droeg voor uit de bijbel. De man leek sprekend op iemand die ik kende van tv, maar ik wist niet wie en ik wist niet waarvan. Op een gegeven moment sprak de pastoor de woorden: “Toen ik in Jeruzalem was…” Verrek, dacht ik, het is Eddo Rosenthal, die journalist in Israël! Natuurlijk was de pastoor gewoon de pastoor. Ik maakte mijn eigen verhaal van de woorden van Jezus en het uiterlijk van de katholieke man, zoals alleen een kind dat kan. Maar het was wel mijn waarheid.

Ik ben inmiddels begonnen aan een nieuw luisterboek over de geschiedenis van Congo. Het duurt 27! uur. Heerlijk. Nog 14 uur te gaan. Waarheid of niet, het is in ieder geval een leuk verhaaltje.

© Sjaak van Haaster – Tekstbureau de Taalformule